Cửa bọc chì, Cửa chì, Kính chì, Phân phối thi công cửa bọc chì, Phân phối và thi công kính chì, Phòng chụp X-Quang tại nha khoa, sàn gỗ, Sàn nhựa, THI CÔNG LẮP DẶT PHONG CHỤP X QUANG, THI CÔNG LẮP ĐẶT PHÒNG CHỤP XQUANG, Thi công phòng chụp X Quang, Thi công phòng chụp X-Quang uy tín, Thiết kế, Thiết kế xây dựng

Tia X và các ứng dụng trong lĩnh vực y học

Đã đăng trên bởi Đỗ Thị Mỹ Hằng

🩺 TỔNG QUAN VỀ TIA X VÀ ỨNG DỤNG TRONG Y HỌC

I. TIA X LÀ GÌ?

Tia X (X-ray) là một loại bức xạ điện từ có năng lượng cao, bước sóng ngắn (khoảng từ 0.01 đến 10 nanomet), nằm giữa tia tử ngoại (UV) và tia gamma trong phổ điện từ.

Tia X được phát hiện năm 1895 bởi nhà vật lý người Đức Wilhelm Conrad Roentgen, người đã đoạt giải Nobel Vật lý đầu tiên vào năm 1901 vì phát hiện này. Kể từ đó, tia X đã trở thành nền tảng trong chẩn đoán hình ảnh y học hiện đại.

II. ĐẶC ĐIỂM VẬT LÝ CỦA TIA X

Đặc điểm Mô tả
Tính xuyên thấu Xuyên qua mô mềm dễ dàng, bị hấp thụ bởi xương, kim loại, vật liệu có nguyên tử lượng lớn.
Tính ion hóa Có khả năng ion hóa nguyên tử và phân tử, ảnh hưởng đến tế bào sống nếu liều cao.
Tạo ảnh Dựa vào mức độ hấp thụ tia X khác nhau giữa các mô để tạo ảnh đen trắng.
Không nhìn thấy Không thể nhìn thấy bằng mắt thường, không có mùi hay cảm giác khi chiếu vào người.

III. NGUỒN PHÁT VÀ CẤU TẠO MÁY TIA X

1. Nguồn phát tia X

  • Là ống tia X (X-ray tube) gồm cực âm (cathode) và cực dương (anode).

  • Khi dòng điện chạy qua, các electron từ cathode sẽ được gia tốc đập vào anode → phát ra tia X.

2. Cấu tạo cơ bản của máy chụp X-quang

  • Ống phát tia X

  • Bộ phận điều khiển dòng điện và điện áp

  • Bộ phận nhận ảnh (phim, cassette, hoặc tấm nhận số hóa DR/CR)

  • Bàn chụp hoặc khung dựng

  • Hệ thống bảo vệ và lọc tia

IV. CÁC ỨNG DỤNG CHÍNH CỦA TIA X TRONG Y HỌC

1. Chẩn đoán hình ảnh

a. Chụp X-quang thường quy (X-ray Plain Film)

  • Ứng dụng: Chẩn đoán gãy xương, viêm phổi, tràn dịch, sỏi thận, cột sống,…

  • Ưu điểm: Nhanh, đơn giản, chi phí thấp.

b. Chụp X-quang kỹ thuật số (DR/CR)

  • Dùng cảm biến kỹ thuật số thay vì phim → ảnh sắc nét hơn, lưu trữ dễ hơn.

c. CT Scanner (Cắt lớp vi tính)

  • Kết hợp tia X với máy tính để tạo ảnh cắt lớp ngang cơ thể.

  • Ứng dụng rộng trong:

    • Thần kinh: Đột quỵ, chấn thương sọ não

    • Hô hấp: Ung thư phổi, viêm phổi, lao

    • Ổ bụng: Sỏi, khối u gan, viêm ruột thừa,…

d. Chụp mạch số hóa xóa nền (DSA)

  • Chụp mạch máu bằng tia X kết hợp thuốc cản quang.

  • Ứng dụng: Phẫu thuật tim, can thiệp mạch máu, điều trị đột quỵ cấp.

e. Chụp X-quang có cản quang

  • Barium, iodine được đưa vào cơ thể → làm nổi bật hệ tiêu hóa, tiết niệu,…

  • Ví dụ: Chụp dạ dày, chụp đại tràng, niệu quản.

2. Xạ trị ung thư (Radiotherapy)

  • Tia X năng lượng cao được dùng để tiêu diệt tế bào ung thư hoặc thu nhỏ khối u.

  • Kỹ thuật tiên tiến như:

    • IMRT (xạ trị điều biến cường độ)

    • IGRT (xạ trị dưới hướng dẫn hình ảnh)

    • SBRT (xạ trị định vị thân)

3. Can thiệp dưới hướng dẫn X-quang

  • Gọi là thủ thuật can thiệp ít xâm lấn (Interventional Radiology):

    • Đặt catheter (ống dẫn)

    • Sinh thiết khối u

    • Dẫn lưu mủ, dịch

    • Nong mạch, đặt stent,…

V. AN TOÀN VÀ BẢO VỆ KHI SỬ DỤNG TIA X

1. Nguy cơ tiềm ẩn

  • Gây tổn thương mô sống, nguy cơ ung thư nếu tiếp xúc kéo dài hoặc liều cao.

  • Trẻ em và phụ nữ mang thai cần đặc biệt lưu ý.

2. Các biện pháp an toàn

  • Giới hạn liều tia X cho bệnh nhân (theo quy định của Bộ Y tế).

  • Phòng X-quang đạt chuẩn:

    • Có cửa chì, kính chì, tường chì hoặc tấm chắn phóng xạ.

  • Trang bị bảo hộ:

    • Áo chì, găng tay chì, kính chì cho bác sĩ và bệnh nhân khi cần.

  • Cách ly và báo hiệu phòng đang phát tia X (đèn tín hiệu, cảnh báo nguy hiểm).

VI. ỨNG DỤNG CHUYÊN SÂU

1. Trong nha khoa:

  • Chụp răng, chụp toàn hàm (Panorex), chụp CT Cone Beam (CBCT).

  • Phát hiện sâu răng, chấn thương răng, chuẩn bị cấy implant.

2. Trong thú y:

  • Chẩn đoán gãy xương, u, sỏi tiết niệu ở chó, mèo và các thú cưng khác.

3. Trong pháp y:

  • Kiểm tra vật thể lạ trong cơ thể, xác định nguyên nhân tử vong.

VII. KẾT LUẬN

Tia X là một công cụ vô cùng quan trọng trong y học hiện đại, giúp chẩn đoán và điều trị hiệu quả nhiều bệnh lý nguy hiểm. Tuy nhiên, việc sử dụng cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc an toàn bức xạ, thiết kế phòng chụp đúng chuẩn, và sử dụng trang thiết bị bảo hộ đầy đủ để đảm bảo sức khỏe cho cả người bệnh và nhân viên y tế.

Câu hỏi thường gặp

Tia X tồn tại bao lâu?

Tia X tồn tại trong suốt quá trình chúng được tạo ra và truyền qua vật thể. Nhưng tia X không tồn tại như một vật thể vật chất có thể “lưu trữ” hay “giữ lại” theo nghĩa thông thường.

Lợi ích của các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh sử dụng tia X

Việc sử dụng tia X nhằm mục đích y tế trong thời gian dài đã khẳng định được những lợi ích mang lại. So với các kỹ thuật khác, chụp Xquang có một số lợi ích như:

  • Không xâm lấn.
  • Định hướng: Giúp bác sĩ đặt ống thông, sent hoặc các thiết bị khác trong cơ thể người bệnh. Hình ảnh Xquang còn giúp điều trị, loại bỏ khuyết khối hoặc tắc nghẽn tương tự.
  • Phát hiện bệnh lý tiềm ẩn: Ví dụ như dịch hoặc khí ở những khu vực đáng lẽ không có, nhiễm trùng xương, khối u…
Đỗ Thị Mỹ Hằng

0904274366